Film „Wróg numer jeden” miał swoją światową premierę 19 grudnia 2012 roku, natomiast polscy widzowie mogą go oglądać w kinach od 8 lutego 2013 roku. Reżyserem jest Kathryn Bigelow, zaś scenariusz napisał Mark Boal. Budżet filmu wyniósł ponad 20 mln dolarów. Film otrzymał Oskara za najlepszy montaż dźwięku. Obraz należy do gatunku thrillerów politycznych. Twórcy są zdania, że bazuje on na prawdziwych wydarzeniach. „Wróg numer jeden” opowiada o polowaniu na członków organizacji Al-Kaida. Akcja filmu rozgrywa się na przestrzenie dziesięciu lat: od czasu ataków na WTC i Pentagon 11 września 2001 roku, aż do schwytania i zabicia Osamy Bin Ladena w 2011 roku. 

Fabuła filmu przedstawia losy członków tajnych służb amerykańskich. Celem grupy agentów CIA było wytropienie i zlikwidowanie Bin Ladena, wszelkimi dostępnymi środkami.  Główną narratorką historii jest młoda agentka CIA Maya, która przez 8 lat próbuje zlokalizować terrorystę na terenie Bliskiego Wschodu. Zostaje ona oddelegowana do tajnego więzienia CIA o nazwie Black Site.

W rolę agentki Mayi wcieliła się Jessica Chastain. Gwiazda zagrała m.in. w takich filmach jak: „Służące” czy „Dług”. Kreacja we „Wrogu numer jeden” to pierwsza tak poważna rola aktorki. Maya to młoda kobieta, agentka CIA, która została przeniesiona na Bliski Wschód, aby zająć się przesłuchaniami przetrzymywanych więźniów, podejrzewanych o współprace z Al-Kaidą. Jest ona bardzo silna psychicznie i nieustępliwa. Konsekwentnie prowadzi  śledztwo, pomimo zagrożenia ze strony członków organizacji Bin Ladena. Kolejnym z bohaterów jest Dan, jeden z członków zespołu Mayi. Dan to mężczyzna w średnim wieku, agent CIA. Przesłuchuje on świadków w bezwzględny i okrutny sposób. W rolę Dana wcielił się Jason Clarke. Aktora znamy głównie z roli w filmie „Wróg Publiczny”.

 

Charakterystyczną postacią jest również szef miejscowej jednostki CIA. Mowa tutaj o Josephie Bradleyu. Bradley niezbyt ufa metodom śledczym stosowanym przez młodą agentkę. Jednakże zachowanie i znaczny wpływ Mayi na śledztwo, zmusza go do współpracy oraz umożliwienia agentce wszelkich działań wywiadowczych. Szef zdaje się nie zwracać uwagi na procedery, które dzieją się w bazie więziennej. W rolę Bradleya wcielił się Kyle Chandler, znany m.in. z takich filmów jak: „Operacja Argo” czy też „Super 8”.  

Pozostałe postacie filmu to członkowie zespołu dochodzeniowego, urzędnicy państwowi, żołnierze Navy Seals, grupy bojowników, a także członkowie organizacji terrorystycznych uwięzieni przez amerykańskich agentów. W pozostałe role wcielili się m.in. Jennifer Ehle, Mark Strong, James Gandolfini oraz Joel Edgerton.

W miarę rozwoju filmowych wydarzeń, śledztwo prowadzone przez Mayę i jej zespół natrafia na ślad Bin Ladena. Wielka zemsta na przywódcy Al-kaidy staje się coraz bardziej realna. Według informacji uzyskanych przez CIA, Bin Laden znajduje się w Pakistanie. W filmie ukazane jest, że CIA nie było do końca przekonane czy rzeczywiście na obrzeżach miasta Abbottabad, w posiadłości innego z terrorystów, przebywa Bin Laden. W międzyczasie toczy się o to spór na linii Waszyngton-Black Site CIA. Przedstawiciele Białego Domu dają 50% pewności co do faktycznego zlokalizowania miejsca. Jedynie młoda agentka jest w stu procentach przekonana o słuszności odkrycia.

W filmie ukazane zostały również stasowane przez USA metody skutecznego przesłuchiwania więźniów. Nie zważa się na cierpienia zadane skazańcowi, liczą się tylko efekty w postaci cennych danych. Techniki przymusu nazywane są TRP (Target Rating Point), należą do nich m.in. waterbording, głodzenie więźniów, groźby, poniżanie na oczach kobiet (bardzo hańbiące dla wierzących muzułmanów). Szczególnie szokujące wrażenie wywarło na mnie też zamykanie więźnia na 24 godziny w małej skrzyni, której rozmiar powoduje skurcz mięśni, oraz czasową utratę koordynacji ruchowej.

Podsumowując, sam obraz mnie nie przekonał. Owszem, scenografia, udźwiękowienie czy budżet są imponujące. Pewnego smaczku dodaje filmowi gra aktorska Jessicy Chastain. Nie spodziewałem się po niej takich umiejętności. Jednakże dialogi i reszta obsady wypadły poniżej oczekiwań. Czekałem na ten film i bardzo się rozczarowałem, chociaż interesuje mnie tematyka terroryzmu. Film oceniam na 6 w dziesięciopunktowej skali.  Według mnie, to niestety zwykła fikcja i subiektywna wizja Kathryn Bigelow. Obraz traktuję jako  kolejną  tego  typu  Amerykańską propagandę. Jedyne co w nim intrygujące, to sceny tortur. Przyznaję, że zaprezentowane metody przesłuchiwania więźniów do głębi mnie zszokowały. Z jednej strony pragnę sprawiedliwości za wszelką cenę, jednakże z drugiej strony warto się zastanowić,  czy zasadne jest zadawanie wielkiego bólu, choćby najgorszemu wrogowi?


Przemysław Kobus
Akademia Marynarki Wojennej
Stosunki międzynarodowe

Lekturę „Cesarza” rozpoczynamy od poznania ludzi, którzy przez kilkanaście lat pełnili jakieś stanowiska w świcie Króla Królów Etiopii. Mamy więc człowieka, którego zajęciem było podkładanie poduszek pod nogi Cesarza. Mamy też kogoś, kto zajmował się wyłącznie ścieraniem odchodów psa władcy. Wszystkie osoby mówią o swoich zajęciach z dumą i zadowoleniem. Czujemy coraz większe poczucie absurdu. Już z pierwszych akapitów kształtujemy sobie obraz absurdalnego systemu stworzonego w myśl jednego człowieka – analfabety i osoby nie mającej pojęcia o czymś takim jak filozofia i demokracja. Kapuściński przedstawia Cesarza w sposób ironiczny i groteskowy. Szybko oswajamy się z postacią Hajle Sellasje. Czasami może wydawać się wręcz sympatyczna. Kapuściński stara się przedstawić władcę jako samotnego wojownika, który wytrwale stara się zmienić swój kraj. Skupia się na tym, co ukazuje wszystkie absurdalne kaprysy i maniery, oraz pokazuje nam ściśle określony plan dnia. Dalej czytamy już kolejne opisy rządów Cesarza, który wydaje się dobrym(sprawiedliwym…?) i sympatycznym władcą. Cesarz to wielki mąż stanu, jest dobry dla ludu. Sprowadza inżynierów z dalekiej Europy i chce zbudować nowoczesną Etiopię, która ma stworzyć wysoką cywilizację na biednym kontynencie Afryki. Zmienia prawa obyczajowe na nowe – cywilizowane. Wydaje pierwsze codzienne gazety, wprowadza elektryczność, likwiduje handel niewolnikami, sprowadza samochody i samoloty, powołuje pierwszy uniwersytet, za własne pieniądze wysyła studentów do Europy i USA. Wszystko to buduje jak najbardziej pozytywny obraz Cesarza. Jednak od razu dostrzegamy oczywistą i dużą wadę Cesarza – jest człowiekiem niezwykle rozrzutnym, wydaje potężne kwoty na swoje utrzymanie. Buduje pałace, w których przebywa tylko jeden dzień w roku. Z jego rezydencji oraz samochodów (22 Roll’s Royc’e) i świty tworzy swój własny, odrębny świat, który tak bardzo różni się od reszty Ojczyzny, udręczonej biedą i nędzą. Wkrótce samowładztwo Cesarza zostaje zakłócone przez incydenty i nieporozumienia, czego efektem staje się dojście do głosu służby Cesarza. Rozpoczynamy podróż w głąb tajemnic organizacji państwa Hajle Selasje.

Lektura „Cesarza” zaczyna wkraczać w kluczową fazę, jesteśmy w stanie sami demaskować prawdziwe oblicze. Zaczynamy czuć strach i respekt przed władzą, jaki towarzyszy całej świcie Hajle Sellasje, który był człowiekiem nieufnym i skrytym. Otaczał się ludźmi, którzy będą zawsze lojalni i wierni. On sam skorzystał z chwili nieuwagi i słabości swojego poprzednika, by w roku 1916 za pomocą ambasad zachodnich dokonać zamachu stanu, usuwając następcę tronu Lydża Ijasu, więc znał sposoby w jakie mógłby zostać pozbawiony władzy. Towarzyszył mu wręcz chorobliwy lęk przed zdradą i spiskami. Okazuje się, że pierwszą zmianą jaką wprowadził po objęciu rządów, było utworzenie siatki szpiegów i donosicieli. Nikt nie mógł czuć się bezpiecznie. Bezpośrednie otoczenie władcy to ludzie zaufani, ale dla Cesarza to jeszcze za mało. Wymyślił system, w którym płacił za lojalność. Dochodziło nawet do sytuacji, w której człowiek z ulicy zostawał prawą ręką Selasje. Postępowanie to było nielogiczne, ale niezwykle skuteczne. Jednak właśnie to okazuje się słabym ogniwem w tej machinie władzy. Dzięki hojnym wypłatom, elita rządząca to bogaci, zarozumiali panowie. Dochodzi do wewnętrznych konfliktów wśród służby. Każdy stara się być blisko Cesarza, co oznaczało większe pieniądze. Dzień władca zawsze zaczynał jak zwykle od starannego wysłuchania donosów. Noc jest dla Hajle Selasje najgorszą porą dnia, gdyż wtedy nie ma wpływu na to, co dzieje się w państwie. Sen cesarza jest porą dla spiskowców i zamachów stanu. Dzięki swoim szpiegom doskonale ocenia sytuację. Nikt nie potrafi zgadnąć, o czym myśli władca Etiopii. Wszelkie szczegóły z życia kraju muszą być zaopiniowane przez Cesarza. Mimo wielu absurdów, rządził w swoim odczuciu sprawnie i rozważnie. Niestety, otoczenie Cesarza okazuje się podstępne i fałszywe. Wkrótce to ono stanie się główną przyczyną upadku władcy Etiopii. Zaczynają powstawać tajne organizacje i spiski. Walczą elity, buntują się studenci wykształceni w znacznej mierze za granicą, a nawet chłopstwo. Władza zaczyna tracić poparcie. Ostatni ratunek Cesarz widział w armii. Wojsko wychodzi na ulice, tłumi wiece poprzez mordy na demonstrantach, często kobietach i dzieciach. Nie na długo. Wkrótce buntuje się nawet armia, co skutkuje wybuchem narodowej rewolucji. Kapuściński powraca jednak do postaci Cesarza. Przedstawia go jako opuszczonego i zdradzonego. Cesarz pragnął dobra ludu i chciał go przekształcić w porządną cywilizację. Gubiło go jednak pragnienie bycia na czele, bycia władcą, a nawet bogiem. Wszystko to stwarza obraz władcy, który pragnie zagospodarować kraj na swój własny wzór, dążąc do realizacji swoich chorych wizji.

„Cesarz” Ryszarda Kapuścińskiego to książka wartościowa, wydana w 1978 roku. Przedstawia władzę totalitarną w sposób ironiczny oraz dość łatwy do odebrania dla zwykłego czytelnika nie znającego poszczególnych charakterystyk różnych systemów władzy. Autor mistrzowsko pokazuje czytelnikowi, że totalitaryzm to system chory i niewydolny. Jego wewnętrzne sprzeczności prędzej czy później doprowadzą zawsze do końca tego ustroju. Choć Cesarz rządził swym krajem od roku 1930 do 1974, z pięcioletnią przerwą na okupację włoską, to w końcu zostaje pozbawiony wszystkiego. Mimo to, ciągle uważa się za Króla Królów Cesarstwa Etiopii, co pokazuje czytelnikowi ciemnotę i pozbawianie realnej analizy własnej sytuacji przez władzę totalitarnego państwa. Jest to dzieło, które ośmiesza również (oczywiście nie bezpośrednio) kraje realnego socjalizmu, do których w owym czasie należała Polska. Polacy mogą w sposób szczególny porównać czasy książki do okresu sprawowania władzy przez Wojciecha Jaruzelskiego. Ironia, poczucie absurdu i beznadziejności wynika z umiejętnego sposobu pisania Kapuścińskiego. Czytając jego dzieło z łatwością możemy odnieść problemy w nim zawarte nie tylko do Etiopii, ale też skłaniamy się do myśli o innych tego typu systemach w różnych krajach o podobnej charakterystyce, których nie brak było w ówczesnym świecie. „Cesarz”, który zdobył uznanie jako połączenie reportażu i kroniki w jedną całość, jest dziełem nietypowym, docenionym później w całym zachodnim świecie. Otrzymał wiele wyróżnień w prasie, np. brytyjskim „Sunday Times”. Autor porównany został do takich pisarzy jak Albert Camus. Niezależnie od systemu władzy oraz czasów, w jakich żyjemy, książka ta jest ponadczasowa, godna polecenia i bardzo wartościowa dla każdego czytelnika, zarówno wymagającego jaki i takiego, dla którego tematy polityczne nie są tematami najważniejszymi.


Mateusz Patelczyk
Akademia Marynarki Wojennej
Stosunki międzynarodowe